De valkuil van de afhankelijkheid

‘De krachtigste is hij die in z’n eigen kracht staat’, zei Seneca. Hiermee wordt niet verwezen naar een overheersende, dominante of zelfzuchtige kracht. Het is het leven vanuit de eigen essentie dat boven eigenbelang en verwachtingshouding staat. Er is geen drang om manipulatief energie te stelen van een ander door middel van controle, macht of verleiding. Het is de voldoening en tevredenheid ervaren in het actief denken, voelen en handelen vanuit het eigen centrum.

Volgens Jean-Paul Sartre bestaat de mens enkel uit existentie en is de essentie een hersenschim. Maar de mens beschikt toch over een rede, creativiteit, keuzevrijheid, mogelijkheid tot doelgerichtheid en gedachtevorming. Een mens kan iets creëren of een ideaal denken die een sterke uitwerking kan hebben. Er leeft een scheppende mogelijkheid in de mens die het essentiële lijkt te zijn binnen het humane. Een mens is toch meer dan enkel consument en meer dan een zielloos product dat in het leven werd geroepen door een verleden, genetica en uiterlijke invloeden. Zorgt een innerlijke essentie er niet voor dat we meer producent van ons eigen leven kunnen worden? Dat we kunnen geleidelijk groeien tot meer onafhankelijke, morele en zelfsturende mensen.

Het kapitalisme en het neoliberale denken van oa Ayn Rand deed ons geloven dat eigenbelang en hebzucht ons zou leiden naar algemeen geluk en sociale cohesie. Maar de kloofvorming tussen arm en rijk wordt steeds groter, de toename van psychische ziekten is hallucinant, het respect en de vriendelijkheid ebt weg en op verschillende vlakken is er sprake van crisis, verbrokkeling, scheiding of verwarring. Zelfs het mooie solidariteitsprincipe binnen de sociale zekerheid is aan het wankelen. De kille hebzucht brengt geen verbinding, maar enkel binding aan geld, macht en materiële goederen. Het steeds malcontente eigenbelang schenkt geen warmte en gezondheid, maar zorgt enkel voor scheiding en teloorgang van empathie, opbouwende omgangsvormen en oprechte spontaniteit.

Hoe meer we bijvoorbeeld afhankelijk worden van alcohol, hoe meer de alcohol meester over ons leven wordt en onze mentale scherpte en zelfvertrouwen zal verdwijnen. Hoe meer afhankelijk we zijn in onze relaties, hoe minder zal onze ik-sterkte en zelfactiviteit zich kunnen ontplooien. Hoe meer we geluk verwachten van materiële zaken en uiterlijk succes, hoe passiever en brozer we worden en hoe kwetsbaarder we staan tegenover tegenval, mislukking of weerstand. Het vanuit hebzucht en eigenlang passief verlangen van voldoening, zelfrespect en waardering in de buitenwereld, maakt ons steeds fragieler en egocentrischer. Het verlangen raakt nooit uitgedoofd en telkens loert de angst om de hoek voor tegenstand, ontmaskering en verlies. Erich Fromm benoemt deze passieve en verlangende tendens in het menselijke leven met het principe van het hebben. We denken door te hebben of te nemen dat we zijn.

Het principe van het zijn staat meer in verbinding met de individuele creatieve en scheppende essentie van de mens. Volgens eigen tempo groeit de mens meer in deze zelfactieve houding door te vertrouwen op deze innerlijke kracht en te beseffen dat het eenzijdig verwachten en verlangen slechts vergankelijke voldoening biedt. Er wordt geleidelijk aan een schoonheid ontdekt in het bewust waarnemen van de uiterlijke zaken zonder zichzelf erin te verliezen. Er is meer een diepere gewaarwording van natuur, cultuur en interactie zonder het overvloedig consumeren ervan. De mens ontwikkelt meer en meer deze latente essentie die door vele denkers het ware zelf werd genoemd. Er is geen verlies van spontaniteit of gevoel, maar juist meer innerlijke stabiliteit, generositeit naar de ander en emotioneel evenwicht. Men bemerkt na verloop van tijd meer een midden dat minder beroert raakt door uiterlijke invloeden die zowel sympathisch als antipathisch kunnen zijn. Er is geen mystiek verzinken in dit midden, maar juist een zelfbewust en actief vormgeven aan het eigen leven vanuit een voorgesteld doel of gedachte. Vanuit de voorstelling, de gedachte of de idee kan de mens meer vrijer, creatiever en onafhankelijker leven. In het gedachteleven is men scheppend-actief en meer gevend naar de buitenwereld. Deze weg naar meer vrijheid en minder ego heeft vele namen gekregen doorheen de geschiedenis. Niets moet overhaast of te streng uitgevoerd worden. Ieder bewandelt zijn individuele weg volgens eigen kunnen of willen. Mensen die deze weg gegaan zijn en spreken over dit midden of deze essentie die ieder mens diep in zich draagt, kunnen ons bewuster maken en meer licht brengen waar het nu nog duister is.

David Vanheerswynghels